دانش آموزان و آموزش آن ها محور توسعه کشور در زمینه های مختلف به شمار می رود و انگیزه تحصیلی موتور محرکه یادگیری در آنها است.

برای ایجاد تغییر رفتار در دانش آموزان، باید به عوامل مرتبط باانگیزه و میزان تأثیر آن ها پی برد. در مقابل افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده ی نظام های آموزشی و خانواده ها است و هرسال مقادیر زیادی از امکانات مالی و نیروهای انسانی، آموزشی و … به این مساله اختصاص می یابد. تحقیق حاضر به صورت مصاحبه انجام شده است که به بررسی علل و عوامل موثره در افت تحصیلی یک دانش آموز می پردازد.

این تحقیق در قالب یک فرم مصاحبه براساس سرفصل های کتاب انگیزش و هیجان جان مارشال ریو تدوین گردیده است.  (مقدمه)

طرح شکایت و علت مراجعه:

مادر با حضور در مرکز مشاوره از بی انگیزه شدن و افت تحصیلی فرزند خود ابراز نگرانی کرد.

ایشان عنوان کردند: “دخترم چند وقتی است رغبتی به انجام تکالیف درسی خود ندارد و حتی نصحیت های من و تذکرهای پی در پی معلم نیز فایده ای نداشته است.”

 مصاحبه والدین:

خانواده ص…. ، خانواده ای با اصالت و تحصیل کرده هستند و تمکن مالی خوبی دارند. هم پدر و هم مادر دختر در خانواده ای فرهنگی رشد کرده اند و در دوران تجرد و زندگی شخصی خود مشکلات مالی را تجربه نکرده اند.

کلیه امور درسی و آموزشی فرزندان خانواده به عهده مادر است و مادر از روحیه کنترل گری برخوردار است. شکایت مادر از اینکه من یک تنه تمام امور تحصیلی، خوراک پوشاک و …  بچه ها را به عهده گرفته ام و پدرشان فقط درگیر کار هستند.

پدر حد و مرزی در خرج کردن پول برای خانواده قائل نیست و توانایی لازم برای رفع نیازهای مالی و اقتصادی خانواده را دارد. پدر قائل بر این است که بچه ها یک روزی متوجه توانایی خود می شوند و سخت گیری در مسیر زندگی شان کاری را پیش نخواهد برد. بر عکس مادر معتقد است فرزندان باید در چارچوب تعیین شده قرار بگیرند و خط قرمزهای اصلی و فرعی در زندگی برای فرزندان خویش ترسیم کرده است.

پدر و مادر مراجع از نظر عاطفی علاقمند به یکدیگر هستند ولی گاها در رابطه با فرزندان و مسائل خانواده وارد بحث و گفتگو می شوند که در این موارد پدر جهت جلوگیری از تنش به راحتی از کنار آن عبور کرده و وارد مشاجره نمی شود.

نیازهای اولیه

همه امکانات مالی و رفاهی برای رفع نیازهای اولیه و بهزیستی ایشان به طور اکمل فراهم است. دختر اتاق شخصی خود را دارد و در مدرسه غیرانتفاعی درس می خواند.

رشد شخصی

دختر نسبت به همسالان خود از پختگی لازم برخوردار بوده در ارتباط با همسالان فردی مهربان و دلسوز است و نسبت به بزرگترها احترام آنها را حفظ می نماید. البته که در ارتباط با غریبه ها خجالتی است و نمی تواند ارتباط کلامی و چهره ای خوبی را با آنان برقرار نماید.

وی فردی است کل نگر و شهودی، که نمی تواند اموری را که نیاز به صبر و تحمل دارد و در طولانی مدت نتیجه بخش خواهد بود به خوبی انجام دهد. وی در سلامت کامل به سر می برد و از نظر جسمی سالم و شاخص BMI آن استاندارد می باشد.

مشغولیت

دختر از نظر تدابیر یادگیری پیشرفته و پردازش اطلاعات و ترجیحات نیز می تواند نمره خوبی کسب کند چرا که او قبلا توانسته یک سال دوم دبستان را جهشی بخواند. تلاش واستقامت او در اوایل تحصیل و اینکه مادر عنوان می کند به پیشنهاد وی و خواسته خودش سال دوم دبستان را در تابستان جهشی بخواند نشانگر این است که توانایی لازم برای موفقیت در تحصیل را دارد. البته به گفته مادر زمانی که او را در کلاس زبان انگلیسی ثبت نام کردم پس از گذشت مدت کوتاهی، علاقه اش به ادامه دادن زبان انگلیسی کم شد و خودش گفت که نمی خواهد ادامه دهد.

هیجان

دختر از نظر هیجانی فرد بی خیالی نسبت به وقایع اطراف خود است و در واقع واکنش صحیح همراستا با چالش روبروی خود بروز نمی دهد. زمانی که معلمش او را به خاطر عدم انجام به موقع تکلیف تهدید به نمره صفر می کند وی  باز هم تکالیف درسی خود را به موقع ارسال نمی کند و با ارسال جملاتی محبت آمیز به معلم خود از انجام تکالیف سر باز می زند. پس از بررسی و صحبت با مادر ایشان متوجه شدیم که پدر ایشان و همچنین مادر پدر ایشان نیز نسبت به وقایع اطراف بی تفاوت هستند. البته مادر می گوید :”ایشان در پاسخ به این مساله که چرا انقدر نسبت به اطراف بی تفاوت هستید می گویند: “زندگی را سخت نمی گیریم. ” به عنوان مثال مطرح کردند در دوران کورونا و محدودیت گذاری، پدر ایشان اصرار به مسافرت و رفتن به خانه پدری خود در شهرستان داشته و اصلا اهمیتی نمی دادند که جریمه یک میلیونی تومانی بشوند.

همچنین دختر نمی تواند شادی خود را کنترل کند و در مواردی همانند برنامه مسافرت آخر هفته یا مهمانی به قدری شاد و سرخوش می گردد که تمامی کارها و برنامه های خود را رها کرده و تمام فکر و ذهن خود را معطوف به آن می کند.

ظاهرا دختر از نظر تنظیم هیجانی دچار مشکل است واکنش مناسبی نسبت به وقایع زندگی ندارد. او درس خواندن را دوست دارد اما تذکر ها یا تهدیدهای احتمالی اطرافیان تاثیر بر روند درسی وی ندارد.

ارتباط و پیوند اجتماعی

دختر فردی درونگرا به نظر می رسد چرا که علاقه مند به داشتن دوستان زیادی نیست . وی در مدرسه تنها دو دوست صمیمی دارد و با دیگر همکلاسی های خود ارتباط نمی گیرد. البته در برخورد با آنان مهربان است و در صورت نیاز به آنان کمک می کند.

علاقه مندی

دختر علاقه مند به ورزش های انفرادی است و در حال حاضر در باشگاه اسکیت هفته ای 6 ساعت تمرین می کند. وی زمانی که از اسکیت بازی خود تعریف می کند شور و اشتیاق از چشمان و گفتار وی کاملا نمایان است. آخر هفته ها هنگامی که به خانواده پدربزرگ خود (مادری) می رود تنها اسکیتهایش را با علاقه خود به آنجا می برد (کتاب های درسی را با گوشزد مادر خود در کیف قرار می دهد)تا در حیاط منزلشان که وسیع است بازی کند.

بررسی رسیدن به سطح فلو

با توضیح فلو برای وی مشخص شد در اسکیت بازی آن را تجربه کرده است و پیشرفت چشمگیری در این ورزش داشته است.

تقویت کننده ها / تنبیه کننده ها

مادربزرگ دختر مشوق اصلی وی است. وی همیشه از مادربزرگ خود حس خوب و جایزه دریافت می کند. البته به گفته مادر دختر جایزه و هدیه ای نیست که وی خواسته باشد و مادر بزرگش یا ما تهیه نکرده باشیم. دختر از مادربزرگ منطبق با رفتار خود جایزه دریافت نکرده و همیشه جایزه ای بیشتر از رفتار خود را گرفته است. مادربزرگ وی مبلغ یک میلیون و پانصد هزار تومان به عنوان ماهیانه دختر در نظر گرفته و در ابتدای ماه به حساب مادر واریز می کند که برایش اضافه بر جایزه ها خرج کنند.

پدر دختر نیز معتقد است که باید فرزندانش را برای پیشرفت تشویق کند البته که وی تشویق را تنها در امور مادی می بیند.

مادر دختر روحیه تشویق کنندگی دارد اما در عین حال گاها وی را با بی محلی نسبت به عملکرد درسی مورد تنبیه قرار می دهد. وی معتقد است تنها راه تنبیه برای هدایت فرزندان بی محلی است. البته گاها امکانات را نیز از آنان سلب می کند که با دخالت مادربزرگ مجدد به حالت قبل بازگشت داده می شود.

تحمل شکست

دختر بزرگترین شکست خود را کسب نمره های نامطلوب در زبان انگلیسی می داند و بیان می دارد که به آن علاقه مند نیست. وی پس از کسب چندین نمره نامطلوب در آموزشگاه زبان انگلیسی از ادامه یادگیری سر باز زد و حتی تشویق های مکرر خانواده وی باعث نشد که ادامه دهد.

دیگر مورد اینکه دو دوست دختر در مدرسه در مقایسه با وی از نظر درسی پایین تر بوده و با تحمل حضور در کنار بچه هایی که از نظر درسی از او بالاتر هستند را ندارد.

آستانه تحمل شکست دختر پایین است.

محیط حمایت کننده یا کنترل کننده

در بین تمام افراد خانواده فقط مادر دختر روحیه کنترل کنندگی دارد. وی می خواهد تمام رفتارهای فرزندان خود را تحت نظارت قرار دهد در عین حال از این موضوع که همه مسئولیت تحصیلی و فردی آنان به دوش وی است ابراز ناراحتی می کند.

البته با شرکت در چند کلاس ارتقاء شخصی و مهارتی نسبت به سالیان گذشته رفتار خود را بهبود داده است اما هنوز روحیه کنترل گری وی مشهود است. خانواده دختر روحیه متخاصم ندارند.

دلایل کلی کم شدن سطح انگیزش تحصیلی مراجع به شرح ذیل است :

• سبک کنترل کننده مادر خانواده.
• عدم تناسب تشویق ها با سطح کاری که انجام شده است یا قرار است انجام شود.
• عدم توانایی در تحمل شکست در مراجع و عدم تلاش خانواده جهت بهبودی این موضوع.
• عدم ایجاد انگیزش در تحصیل توسط معلم و بجای آن روحیه سرزنش کنندگی و مستبدانه وی.
• عدم توانایی در کنترل برخی هیجانات و تطبیق سطح آن با موضوع.

عدم انگیزه کافی برای درس خواندن به علت سخت شدن درس ها و همچنین طولانی بودن مسیر تحصیلی. (نتیجه گیری)